Jeśli mieszkasz na osiedlu Grunwald Południe, prawdopodobnie przechadzasz się, lub jeździsz często ulicą Macieja Palacza. Na ogół nie zastanawiamy się nad tym kim był patron ulicy, na której mieszkamy, albo mamy zgoła inne skojarzenia (jako dziecko chodząc do nieistniejącego już przedszkola nazywanego potocznie „pod figurą” na rogu ulicy Słonecznej, znajdującego się w zabudowaniach nieistniejącego już tzw. „folwarku Palaczów”, myślałam, że nazwa pochodzi od zawodu palacza, czyli osoby pracującej np. w kotłowni).
A zatem co wiemy o Macieju Palaczu i jego ulicy? W skrócie jego postać można przedstawić jako chłopa, sołtysa podpoznańskiej wsi Górczyn, polityka, działacza niepodległościowego w zaborze pruskim. Warto jednak przedstawić bardziej szczegółowo tę ważną dla wielkopolskiej historii XIX w. postać.
Maciej Palacz urodził się w roku 1806 we wsi Górczyn. Z tym miejscem związane było praktycznie całe jego życie. Uczęszczał do Gimnazjum św. Marii Magdaleny, co nie było rzeczą powszechną dla dzieci pochodzących z warstwy chłopskiej w XIX w. W trakcie lat nauki w tej szkole poznał wiele postaci ważnych dla środowiska niepodległościowego z tamtych lat Poznania i Wielkopolski takich jak: Karol Libelt, Ludwik Mierosławski, Marceli Motty, Władysław Niegolewski, oraz Hipolit Cegielski.
W 1836 został wybrany sołtysem Górczyna. Urząd ten sprawował aż do 1846 roku. W 1845 wstąpił do, założonej przez poznańskiego księgarza Walentego Stefańskiego, organizacji „Związek Plebejuszy”. Jego zadaniem było przygotowanie powstania wśród wielkopolskich chłopów. W 1846 w trakcie Wiosny Ludów stanął na czele chłopskiej organizacji zbrojnej w Górczynie. Został za to przez władze pruskie aresztowany i osadzony na okres 2 lat w więzieniu Moabit.
Po wyjściu z więzienia i zakończeniu Wiosny Ludów kontynuował jeszcze działalność polityczną między innymi będąc w latach 1849-1855 posłem do pruskiego parlamentu, gdzie działał w kole posłów polskich. Potem wycofał się z działań politycznych zajmując się uprawą ziemi i swoim gospodarstwem.
Prawdopodobnie wieloletnie zaangażowanie społeczne spowodowało, że Maciej Palacz nie przywiązywał należytej uwagi do spraw prowadzenia swoich interesów i pomimo posiadania jak na owe czasy dużego gospodarstwa, utracił je w niewyjaśnionych okolicznościach zawierając niekorzystne umowy. Majątek przejęli inni Palaczowie z Górczyna, prawdopodobnie spokrewnieni z Maciejem choć nie jest to pewne. Gospodarując doprowadzili do powstania tzw. „folwarku Palaczów” z zabudowaniami, których pozostałości istniały jeszcze co najmniej do lat 60-tych poprzedniego wieku w rejonie skrzyżowania ul. Słonecznej i Palacza. Wybudowali również tzw. Dwór Palaczów, okazałą siedzibę typu pałacowego (obecnie siedzibę Obserwatorium Astronomicznego UAM).
Po utracie gospodarstwa Maciej Palacz do końca życia utrzymywał się przede wszystkim z pośrednictwa w handlu płodami rolnymi. Zmarł w 1885, tam gdzie się urodził - w Górczynie.
Pamiątką po życiu Macieja Palacza i jego działalności, tak bardzo związanej z tą częścią obecnego Poznania, jest ulica jego imienia, będąca jedną z ważniejszych i najstarszych ulic na naszym osiedlu. Obecnie łączy ulicę Głogowską z ulicą Grunwaldzką, stanowiąc ważny trakt komunikacyjny naszego osiedla. Historia ulicy ma już przeszło 120 lat. Przedtem była to droga wiejska wiodąca z Górczyna w kierunku Ławicy i do znajdujących się opodal pól uprawnych. W 1900 roku wieś Górczyn została włączona w obręb miasta Poznania.
Droga, przy której przed I wojną światową znajdował się „folwark Palaczów”, za czasów niemieckich nosiła nazwę Lessingstrasse. Jej trasa wiodła od ul. Łukaszewicza do tzw. szosy Okrężnej.
Z historią ulicy związane jest też powstanie w 1919 roku spółki ziemskiej „Strzecha”. Spółka ta po odzyskaniu niepodległości po I wojnie zwróciła się do polskiego Urzędu Osadniczego w Poznaniu o wydzierżawienie zabudowań gospodarczych dawnego „folwarku Palaczów” w celu przebudowania ich na mieszkania dla biedniejszej ludności Poznania. W 1921 spółka przebudowała stodołę Palaczów na dom, w którym zamieszkało 25 rodzin (obecnie teren osiedla mieszkaniowego Spółdzielni Grunwald na rogu ul. Słonecznej), oraz wybudowała 12 okolicznych domów. Kilka z nich przetrwało i znajduje się na współczesnej ulicy Palacza do dziś – są to znane zapewne wszystkim przechodniom, charakterystyczne niskie domy z gankami wspartymi na kolumnach.
Natomiast Maciej Palacz po odzyskaniu niepodległości, stał się patronem ulicy poprzez nadanie jej jego imienia Uchwałą Rady Miasta Poznania w 1920r.
Wanda Meissner-Statkiewicz
Radna Osiedla Grunwald Południe
i jego mieszkanka od urodzenia
Opracowano przy wykorzystaniu informacji z Kroniki Miasta Poznania z 2001 i 2002 roku.
[Informator Osiedlowy nr 97]